De mensen achter CLICKNL: Liesbet van Zoonen

Wie zijn de mensen die zich iedere dag vol enthousiasme inzetten voor het versterken van de creatieve industrie en het aanjagen van betekenisvolle innovaties? Wat zien zij als de grote uitdagingen voor de creatieve industrie en wat zijn hun persoonlijke drijfveren? Deze keer: Liesbet van Zoonen, hoogleraar Sociologie aan de Erasmus Universiteit en bestuursvoorzitter van CLICKNL. “De verbindende lijn in mijn onderzoek is dat ik altijd kijk hoe je ervoor kunt zorgen dat er meer inclusiviteit en gelijkheid ontstaat.”

Waarnaar doe je onderzoek?
“Heel algemeen bekeken doe ik onderzoek op het gebied van media en communicatie en nieuwe digitale technologie, vanuit het perspectief van de gebruiker. Hierbij probeer ik om de verbintenis tussen de academische wereld en het ontwerpveld actief op te zoeken. Toen ik in Groot-Brittannië werkte heb ik gemerkt hoeveel meerwaarde dat heeft. Op dit moment pas ik dat toe in het onderzoek naar BOLD Cities. Hierbij doen we onderzoek naar de datarevolutie en dat doen we in de stad, want daar gebeurt heel veel op het gebied van data. In het onderzoek bekijken we hoe data en digitale technologie kunnen werken voor, door en met burgers.”

“Een van de resultaten van dit onderzoek is de onderzoeksgame ‘Jouw Buurt, Jouw Data’, waarbij je je door een smart city beweegt en ondertussen vragen krijgt over data. In een slimme stad moet je op sommige punten data afgeven, vooral in het ov, maar ook bij wifipunten, sensoren of camera’s. Daar zijn mensen zich niet altijd van bewust. Er gelden altijd bepaalde afwegingen zoals privacy of kostenbesparingen, bijvoorbeeld dat je gratis koffie krijgt als je je mailadres achterlaat. Ik vind deze game een mooie combinatie van onderzoek en mensen wat meer houvast geven in het dagelijks leven. Het doel van de game is vooral dat er een publiek debat ontstaat. Sommige gemeentes experimenteren nu met slimme lantaarnpalen met onder meer camera’s, wifi en sensoren. Wij stellen de vraag wie daarover eigenlijk mag meepraten en beslissen. Zijn dat alleen bestuurders, of iedereen van wie data gebruikt wordt? Daar zou je eigenlijk met zijn allen naar moeten kijken.”

Eerder deed je onderzoek naar onder meer maatschappelijke en individuele taboes en naar politiek en populaire cultuur. Wat is de rode draad?
“De verbindende lijn in mijn onderzoek is dat ik altijd kijk hoe je de gewone mensen kunt betrekken en wat de groepen zijn die steeds maar weer buiten de boot vallen door de bestaande ongelijkheden binnen bijvoorbeeld de smart city of nieuwe media. Dat zijn vaak groepen die altijd en overal buiten de boot vallen. Ik onderzoek hoe je ervoor kunt zorgen dat er meer inclusiviteit en gelijkheid ontstaat.”

We moeten oppassen voor verwetenschappelijking van de creatieve sector

Wat zie je als de grote uitdagingen voor onze maatschappij, in relatie tot jouw onderzoeksgebied?
“Dat ligt in het verlengde van mijn vorige antwoord: de samenleving polariseert. We moeten het met elkaar blijven doen en ervoor zorgen dat tegenstellingen niet te groot worden. Los van technologie. Dat speelt natuurlijk wel een rol, want iedereen kan zich heel gemakkelijk in zijn eigen bubbel terugtrekken. Ik vind dat het niet zo zichtbaar is wat de ontwerpsector bijdraagt aan het oplossen van tegenstellingen. Ik weet wel dat het gebeurt, dat stadsmakers naar buurten gaan, maar je ziet er niet zoveel van. Onderwerpen als de energietransitie en nieuwe biologische materialen hebben veel meer een wow-factor. Maar onderwerpen als buurtbewoners bij elkaar brengen, sociale cohesie, zijn ook heel belangrijk wat mij betreft. Die aandacht voor inclusiviteit moet je dan ook continu bewaken en dat proberen we ook met het bestuur en het bureau van CLICKNL.”

Wat is volgens jou het belang van kennis in de creatieve industrie?
“Natuurlijk moet ontwerp in de creatieve industrie gevoed en onderbouwd worden door wetenschappelijke inzichten. Maar aan de andere kant moeten we oppassen voor verwetenschappelijking van de sector, want in die sector zit ook een sterke ambachtelijkheid. Daar is relatief weinig aandacht voor. Dan heb ik het bijvoorbeeld over meubelmakers, restaurateurs en kostuumontwerpers. Er zijn weinig financieringsmogelijkheden en sommige ambachten zitten in het 21% btw-tarief. Daardoor worden die producten heel duur, en je ziet dat het vakgebied draagvlak kwijtraakt, want musea noch particulieren kunnen dat nog betalen. Het gevolg is dat de hele keten afbrokkelt. Ik vind het belangrijk om dit probleem en het belang van de ambachten op de agenda te houden.”

Liesbet van Zoonen